Πες πού πονάς, να σου πω τι σε πειράζει

Τι λέει η επιστήμη;

Αρκετές έρευνες καταδεικνύουν σύνδεση, άμεση ή έμμεση, μεταξύ της κατανάλωσης συγκεκριμένων τροφίμων και της πρόκλησης σωματικού πόνου. Όπως μάλιστα εκτιμούν οι ερευνητές, έως και 30% ορισμένων σωματικών πόνων, χρόνιας αλλά και οξείας μορφής, όπως π.χ. κεφαλαλγίες, ημικρανίες και αρθραλγίες, πιθανώς να οφείλονται, να πυροδοτούνται ή να ανατροφοδοτούνται από συστατικά των τροφίμων. Τα συστατικά αυτά είτε περιέχονται στα τρόφιμα εκ φύσεως, όπως π.χ. διάφορα θρεπτικά και αντι-θρεπτικά μόρια, είτε πρόκειται για ξενοβιοτικά, όπως π.χ. συντηρητικά πρόσθετα, χημικές ουσίες, κατάλοιπα φυτοφαρμάκων, τοξίνες, μικροοργανισμοί κ.ά.

Γιατί η τροφή γίνεται… φαρμάκι;

Ο κυριότερος λόγος είναι η υπερευαισθησία σε ορισμένα τρόφιμα ή συστατικά τους ή σε άλλα πιο σύνθετα τρόφιμα και φαγητά που τα περιέχουν ως υλικά, η οποία εκδηλώνεται με καθυστερημένη αλλεργική αντίδραση, από μερικές ώρες έως και μέρες μετά την κατανάλωσή τους. Κάθε αλλεργική αντίδραση εμπλέκει το ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο παράγει ισχυρότατες χημικές ουσίες που δρουν πολύ τοξικά και μπορεί να προκαλέσουν φλεγμονή, κύριο σύμπτωμα της οποίας είναι ο πόνος. Με τη σειρά της η φλεγμονή, αν δεν ελεγχθεί εγκαίρως το αίτιό της, μπορεί να εξελιχθεί από οξεία κατάσταση σε χρόνια και από τοπική σε πιο γενικευμένη, δημιουργώντας έτσι εκτεταμένες αλλοιώσεις, φθορές και βλάβες σε ιστούς και όργανα.

Πώς θα καταλάβεις ότι κάτι σε… πειράζει;

Οποιοδήποτε τρόφιμο σου προκαλεί άμεση αλλεργική αντίδραση, αυτή που οι ειδικοί χαρακτηρίζουν ως «κλασική», γίνεται συνήθως ευκόλως αντιληπτό λόγω της ταχείας εκδήλωσης συμπτωμάτων, από μια απλή κνίδωση ή ένα ελαφρύ κοκκίνισμα του δέρματος έως ένα βαρύ αναφυλακτικό σοκ. Επομένως, από τη στιγμή που γνωρίζεις υποκειμενικά ή έχεις επιβεβαιώσει εργαστηριακά ότι κάποιο τρόφιμο σου προκαλεί αλλεργία, απλώς το αποφεύγεις. Αντίθετα, επειδή η τροφική υπερευαισθησία εκδηλώνεται χρονικά καθυστερημένα και όχι άμεσα, σπανίως υποπτεύεσαι ότι συσχετίζεται με κάποιο συγκεκριμένο τρόφιμο, συστατικό ή φαγητό, αφού από την κατανάλωσή του μέχρι την εκδήλωση των συμπτωμάτων μπορεί να έχουν περάσει ήδη αρκετές ώρες, ακόμα και 2-3 μέρες. Συνεπώς δεν αντιλαμβάνεσαι ποιο είναι το «ένοχο» τρόφιμο, συνεχίζεις να το καταναλώνεις και, βεβαίως, συνεχίζεις να έχεις προβλήματα…

Δεν έχουμε όλοι τις ίδιες αντιδράσεις

Το επίπεδο ευαισθησίας ως προς ένα τρόφιμο και κατ’ επέκταση η αντίδραση του οργανισμού ως προς αυτό διαφοροποιούνται κατά πολύ από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ακόμα περισσότερο, ο τρόπος που αντιλαμβάνεται και βιώνει το ίδιο ερέθισμα πόνου ο εγκέφαλος διαφέρει μεταξύ γυναικών και αντρών. Όμως και στο ίδιο άτομο η τροφική ευαισθησία μπορεί να εντείνεται, να αμβλύνεται ή να μη γίνεται ούτε καν αντιληπτή σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και συνθήκες, π.χ. ανάλογα με την ποσότητα και τη συχνότητα κατανάλωσης του τροφίμου, τους συνδυασμούς του με άλλα τρόφιμα, τον τρόπο μαγειρέματος ή την ώρα λήψης του, τη γενικότερη κατάσταση της υγείας, τυχόν φαρμακευτική αγωγή, το κάπνισμα, την ψυχική διάθεση, τη σωματική κόπωση, την ποιότητα του ύπνου, τη φάση του έμμηνου κύκλου κ.ά.

Τροφική δυσανεξία VS υπερευαισθησία

Η τροφική δυσανεξία οφείλεται ως επί το πλείστον σε προβλήματα μεταβολισμού κάποιου συγκεκριμένου συστατικού των τροφίμων, π.χ. λόγω μειωμένης δραστικότητας ή έλλειψης ειδικών ενζύμων, όπως η δυσανεξία στη λακτόζη των γαλακτοκομικών προϊόντων ή στη γλουτένη, μια πρωτεΐνη που αποτελεί συστατικό όλων σχεδόν των δημητριακών και των παραγώγων τους, εκτός καλαμποκιού, ρυζιού και οσπρίων. Αντίθετα με την τροφική υπερευαισθησία, που είναι ανοσολογική αντίδραση του οργανισμού, στη δυσανεξία δεν εμπλέκεται το ανοσοποιητικό σύστημα και τα συμπτώματά της εντοπίζονται κυρίως στο γαστρεντερικό, ως εκ τούτου δεν θεωρούνται επικίνδυνα, παρότι είναι πολύ ενοχλητικά και χρήζουν εξειδικευμένης διατροφικής αντιμετώπισης.

Μάθε ποια συστατικά δύνανται να προκαλέσουν ψευδαλλεργίες,στην επόμενη σελίδα.

Ποια συστατικά προκαλούν ψευδαλλεργίες

(κατά σειρά αυξημένης συχνότητας)

Τυραμίνη: Σιτεμένα τυριά (όπως το ροκφόρ), σοκολάτα, κόκκινο κρασί, μαγιά μπίρας, καπνιστά και ωμά ψάρια, τόνος, πατάτα, λάχανο, αβγό.

Ισταμίνη: Σιτεμένα τυριά, αλλαντικά, καπνιστά, ντομάτα, συκώτι χοιρινό, ποτά προερχόμενα από ζύμωση και επίσης φράουλα, ασπράδι αβγού, σοκολάτα και ορισμένα ψάρια.

Γλουταμινικό οξύ, γλουταμινικό νάτριο: Κινέζικα φαγητά, φαγητά ταχυφαγείων, τυποποιημένα γεύματα, βιομηχανοποιημένα σνακ (γαριδάκια, πατατάκια, νάτσος κ.ά.), παστά, καπνιστά, κονσέρβες, σάλτσες, αρτύματα, κύβοι γεύσης, αφυδατωμένες σούπες, αρτοσκευάσματα και γενικά τρόφιμα με πολύ αλάτι, συντηρητικά και ενισχυτικά γεύσης.

Σαλικυλικά («ασπιρίνη»): Βατόμουρα, κεράσια, βερίκοκα, ξερές σταφίδες και δαμάσκηνα, φράουλα, ανανάς, σταφύλι, ραδίκια, αντίδια, κολοκύθια, αγγούρι, ντομάτα, καυτερές πιπεριές, καθώς και πολλά ακόμα τρόφιμα, ιδίως δε αποξηραμένα και μακράς συντήρησης.

Ξενοβιοτικά: Υψηλότερες συγκεντρώσεις υπολειμμάτων λιπασμάτων, ζιζανιοκτόνων, φυτοφαρμάκων, τοξικών του περιβάλλοντος και άλλων ξενοβιοτικών ανευρίσκονται σε συμβατικά καλλιεργούμενες φράουλες, ροδάκινα, ντομάτες, σπανάκια, μαρούλια, ραπανάκια και σιτηρά. Επίσης σε κρέας, συκώτι, γάλα, αβγά, μεγάλα λιπαρά ψάρια (καρχαριοειδή), οστρακοειδή, κεφαλόποδα αλλά και στο πόσιμο νερό ορισμένων περιοχών.

Πες μου πού πονάς, να σου πω τι σε πειράζει

ΗΜΙΚΡΑΝΙΑ, ΚΕΦΑΛΑΛΓΙΑ: καφεΐνη, πεπαλαιωμένα αλκοολούχα ποτά, κόκκινο κρασί, κρασιά με θειώδη συντηρητικά, σοκολάτα, τυριά, γιαούρτι, παγωτό, ξίδι, σάλτσα σόγιας, εσπεριδοειδή, αλατισμένοι ξηροί καρποί, κινέζικα φαγητά, τυποποιημένα φαγητά, μικρογεύματα και αλμυρά σνακ, καπνιστά κρέατα, αλλαντικά με νιτρώδη άλατα, ζάχαρη, συνθετικές γλυκαντικές ύλες.

ΠΟΝΟΙ ΣΤΟ ΣΤΟΜΑ – ΞΗΡΟΣΤΟΜΙΑ: Αλμυρά και πικάντικα τρόφιμα, ζάχαρη, σακχαρώδη ροφήματα και τρόφιμα, καφές, τσάι και αναψυκτικά που περιέχουν καφεΐνη.

ΠΟΝΟΙ ΣΤΟ ΣΤΗΘΟΣ: Αλκοολούχα ποτά και τρόφιμα που περιέχουν αλκοόλ, καφές και λοιπές πηγές καφεΐνης, λιπαρά τρόφιμα, πικάντικα, παστά, τηγανητά, τσιγαριστά, βαριές σάλτσες, κάθε είδους καμένα έλαια και λίπη, αεριούχα ποτά.

ΣΤΟΜΑΧΟΠΟΝΟΙ: Κακάο, σοκολάτα, μέντα, μπαχαρικά και καρυκεύματα, καμένα λίπη και έλαια, λιπαρά τρόφιμα και ζωμοί αυτών, ξηροί καρποί, αλκοολούχα ποτά, ροφήματα που περιέχουν καφεΐνη, όξινα τρόφιμα και φρουτοχυμοί, πικάντικα σνακ, σφολιάτες, τουρσιά, παστά, αεριούχα ποτά.

ΠΟΝΟΙ ΣΤΟ ΕΝΤΕΡΟ: Προϊόντα από σιτάρι και καλαμπόκι, γαλακτοκομικά προϊόντα, καφές, τσάι, αναψυκτικά, σοκολάτα, πατάτα, κρεμμύδι, κραμβοειδή λαχανικά, εσπεριδοειδή, ακτινίδιο, κόκκινα κρέατα, τηγανητά τρόφιμα, αλκοόλ, καρυκεύματα και μπαχαρικά, συνθετικές γλυκαντικές ύλες.

ΑΡΘΡΙΚΟΙ ΠΟΝΟΙ: Ζωικά και trans λιπαρά, τηγανητά, υπερθερμασμένα φαγητά (δημιουργία γλυκοτοξινών), κρέας και παράγωγα αυτού, οστρακοειδή, ζάχαρη και γλυκά, ζύμες, σπανάκι, σπαράγγια, πατάτες κοινές (όχι οι γλυκοπατάτες), ντομάτα, μελιτζάνα, πιπεριές, μανιτάρια, σέσκουλα, δαμάσκηνα, αλκοολούχα ποτά, τρόφιμα με συντηρητικά.

ΜΥΑΛΓΙΕΣ: Πολύ αλατισμένα τρόφιμα, κονσέρβες, παστά, αλκοολούχα ποτά, ζάχαρη, σακχαρώδη, καφεϊνούχα ροφήματα και ενεργειακά ποτά, ζωικά λίπη και trans λιπαρά, λιπαρά παράγωγα κρέατος, παχιά γαλακτοκομικά προϊόντα, ψάρια του γλυκού νερού, σοκολάτα, λευκό ψωμί, αρτοσκευάσματα πολυτελείας και γενικά προϊόντα από ραφιναρισμένο αλεύρι.

ΠΟΝΟΙ ΣΤΑ ΝΕΦΡΑ Ή ΣΤΗ ΜΕΣΗ: Αλάτι και αλατισμένα τρόφιμα, τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε συντηρητικά ή χημικά κατάλοιπα, αλκοολούχα ποτά, κακάο, κρέας, χόρτα, φυλλώδη λαχανικά.

ΠΟΝΟΙ ΣΤΗΝ ΟΥΡΟΔΟΧΟ ΚΥΣΤΗ: Πικάντικα φαγητά, ντομάτα και αναψυκτικά τύπου κόλα.

ΠΟΝΟΙ ΣΤΑ ΔΑΧΤΥΛΑ ΤΩΝ ΠΟΔΙΩΝ: Εντόσθια, κόκκινα κρέατα, ζωμοί κρέατος, μύδια, στρείδια, σαρδέλες, ρέγκα, αβγοτάραχο, αλκοόλ, ντομάτα, αρακάς, φακές, φασόλια, σπανάκι, σπαράγγια, μανιτάρια.

Ποια είναι τα πλέον «ύποπτα» τρόφιμα;

Στην κορυφή της λίστας των «ύποπτων» τροφών βρίσκονται κυρίως τρόφιμα και ποτά με πολλά συνθετικά πρόσθετα (π.χ. χρωστικές, συντηρητικά, γλυκαντικά), χημικά υπολείμματα, καφεΐνη, αλκοόλ, trans λιπαρά, γλυκοτοξίνες, αλάτι και ζάχαρη. Ενοχοποιούνται, επίσης, διάφορα εξωτικά φρούτα και καρποί, γεύματα με καινοφανή για τις διατροφικές μας συνήθειες υλικά, καθώς και τρόφιμα που έχουν υποστεί γενετική τροποποίηση ή περιέχουν γενετικά τροποποιημένες πρώτες ύλες.

Μήπως φταίει κάποιος συνδυασμός;

Σε κάποιες περιπτώσεις ο «ένοχος» δεν εντοπίζεται σε ένα μεμονωμένο τρόφιμο, αλλά στον τρόπο προετοιμασίας και κατανάλωσής του (π.χ. μπορεί να προκαλεί πρόβλημα όταν τρώγεται ωμό ή τηγανητό) ή, πιο συχνά, σε κάποιο συνδυασμό του με άλλα τρόφιμα στο ίδιο γεύμα (π.χ. τυρί με φρούτο, καπνιστό αλλαντικό μαζί με αλκοόλ, ελιές με ξίδι, ψάρι με τυρί) ή όταν περιλαμβάνεται ως συστατικό φαγητού (π.χ. αβγά με ντομάτες, κρέας με πατάτες, σουφλέ, μουσακάς). Ενδέχεται όμως να συμβαίνει και το αντίθετο, δηλαδή ο συνδυασμός του με άλλα τρόφιμα να ελαττώνει την αρνητική επίδρασή του, κάτι το οποίο είναι αρκετά σύνηθες κατά την κατανάλωση καφέ ή αλκοόλ μαζί με φαγητό ή όταν υπάρχει δυσανεξία στη λακτόζη (π.χ. γάλα μαζί με δημητριακά πρωινού πλούσια σε φυτικές ίνες).

Τρόφιμα βάλσαμο στον πόνο

Εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο ωμό, ρύζι καστανό, μήλα και ανανάς βιολογικής καλλιέργειας, αμύγδαλα (άψητα και ανάλατα), πιπερόριζα και κουρκουμάς θεωρούνται τρόφιμα που βοηθούν στην άμβλυνση των πόνων. Ψάρια πλούσια σε ω-3 λιπαρά ψάρια, δημητριακά αδρά επεξεργασμένα ή ολικής αλέσεως, μαύρη σοκολάτα χωρίς ζάχαρη, καυτερές πιπεριές, βατόμουρα, πράσινο τσάι και βιολογικό κόκκινο κρασί χωρίς θειώδη ή χρωστικές μπορεί άλλοτε να ωφελούν (π.χ. σε φλεγμονές) και άλλοτε να έχουν ουδέτερη ή αρνητική επίδραση – ο κάθε οργανισμός είναι διαφορετικός!

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Η διάγνωση της τροφικής υπερευαισθησίας τίθεται με δύο τρόπους: είτε δι’ αποκλεισμού των «ύποπτων» τροφίμων και συστατικών είτε μέσω διαφόρων τεστ. Επειδή όμως πολλά από αυτά τα τεστ θεωρούνται αμφιλεγόμενα ως προς τα αποτελέσματά τους, προτίμησε να κάνεις κάποιο που έχει αναγνώριση και πιστοποίηση από επίσημο, διεθνή φορέα υγείας, όπως π.χ. τα τεστ αίματος για ανίχνευση και καταγραφή των ανοσοσφαιρινών τύπου G (στην κλασική τροφική αλλεργία εμπλέκεται η ανοσοσφαιρίνη IgE, ενώ στην υπερευαισθησία η IgG).

Η μέθοδος του αποκλεισμού & πώς θα την εφαρμόσεις

Για να διαπιστώσεις εάν για τους πόνους σου ευθύνεται κάποιο συγκεκριμένο τρόφιμο ή γενικότερα η διατροφή που ακολουθείς, κατέγραψε αναλυτικά τα τρόφιμα που καταναλώνεις για τουλάχιστον μία εβδομάδα.

• Σημείωσε λεπτομερώς τη χρονική στιγμή κάθε γεύματος, ποια τρόφιμα περιλαμβάνει, συμπεριλαμβανομένων ροφημάτων, και σε ποιες ποσότητες.
• Κατάγραψε τα συμπτώματα που εκδηλώνονται μετά την κατανάλωση κάθε μεμονωμένου τροφίμου ή μεικτού φαγητού και εφόσον έχει προκληθεί πόνος, σημείωσε εάν αυτός εντοπίζεται κάπου συγκεκριμένα ή είναι διάχυτος, τα χαρακτηριστικά του (π.χ. καυστικός, οξύς, πιεστικός, σφύζοντας), την ένταση (π.χ. σε μια κλίμακα από το 1-10 όπου 1 ελαφρύς και 10 ανυπόφορος), καθώς και τη διάρκειά του.
• Εφόσον εντοπίσεις ότι η εκδήλωση πόνου συμπίπτει ή εντείνεται με την κατανάλωση ορισμένων τροφίμων, φαγητών ή γευμάτων σε αντίθεση με άλλα, τότε απόκλεισε τα τρόφιμα/φαγητά/γεύματα αυτά από το διαιτολόγιό σου για κάποιο χρονικό διάστημα, καθώς και –εξίσου σημαντικό!– όλα τα υπόλοιπα φαγητά που τα περιέχουν ως συστατικά και παρατήρησε εάν οι πόνοι υποχωρούν. Εάν δεν υποχωρούν, απέκλεισε το επόμενο «ύποπτο» τρόφιμο/φαγητό/γεύμα, από ένα κάθε φορά και για αρκετές μέρες.
• Αν παρατηρήσεις ότι η κατάσταση έχει βελτιωθεί σημαντικά και θέλεις να τσεκάρεις κατά πόσο ο «ένοχος» ήταν το συγκεκριμένο τρόφιμο/φαγητό που απέκλεισες, μπορείς να το εισαγάγεις και πάλι στη διατροφή σου, ώστε να διαπιστώσεις εάν θα υπάρξει επιδείνωση.

Η σωστή αντιμετώπιση

Η αντιμετώπιση της τροφικής υπερευαισθησίας γίνεται διά της αποφυγής κατανάλωσης του θεωρούμενου ως «ένοχου» τροφίμου, καθώς και όλων των άλλων τροφίμων που το περιέχουν ως συστατικό, για διάστημα 4-6 μηνών και όχι διά βίου. Όπως έχει αποδειχθεί, μετά το πέρας αυτού του χρονικού διαστήματος, για κάποιους μικρότερο και για άλλους λίγο μεγαλύτερο, η ανοσοποιητική μνήμη ως προς το συγκεκριμένο τρόφιμο μηδενίζεται και ο οργανισμός δεν αντιδρά πλέον στη λήψη του, επομένως μπορείς να το επανεντάξεις και πάλι στη διατροφή σου. Βεβαίως, η απομάκρυνσή του από το διαιτολόγιό σου θα πρέπει να έχει γίνει με ιδιαίτερη προσοχή και θα πρέπει να φροντίσεις για την υποκατάστασή του, έτσι ώστε η διατροφή σου να διατηρείται όσο το δυνατόν πιο ισορροπημένη και θρεπτικά επαρκής – εδώ η βοήθεια, η καθοδήγηση και οι συμβουλές ενός έμπειρου κλινικού διαιτολόγου θα αποδειχθεί σίγουρα πολύτιμη.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΔΕΔΟΥΚΟ

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία τεύχος 137.